امام صادق (ع): نوروز، روزى است كه پيامبراكرم (ص) در غديرخم براى ولايت اميرالمومنين(ع) از مردم پيمان گرفت؛ روزى است كه آن حضرت بر خوراج نهروان پيروز شد و روزى است كه قائم ما اهل بيت(عليهم السلام) ظهور خواهد كرد.
مقدمه
انسان به طور طبیعی به سوی كمال گرایش دارد و از نقص می گریزد. اگر مجموعه ای از حالات انسانی چون شادی و گرایش به زیبایی را اموری كمالی دانسته كه آدمی به سوی آن میل و گرایش ذاتی دارد، از این رو طبیعی است كه آدمی به سوی اموری از این دست گرایش یابد و خواهان آن شود. بر پایه این گرایش ذاتی است كه عید به عنوان نمادی از شادی و سرور مورد توجه و اهتمام بشر است.
انسان در این روزهای خاص كه به نوعی با امور طبیعی هماهنگ است، می كوشد تا اوج شادی و در حقیقت كمال خواهی خود را به اشكال متنوع و در قالب های گوناگون به نمایش بگذارد. عید بنابراین تفسیر نمایشی از گرایش انسان به كمال خواهی و كمال گروی انسان است.
عید در لغت
واژه « عيد » در اصل از فعل عاد (عود، يعود) گرفته شده است.
در فرهنگ لغات برای وژه عید معانی مختلفی از جمله «خوى گرفته»، «روز فراهم آمدن قوم» و «هر روز كه در آن، انجمن يا تذكار فضيلتمند يا حادثه بزرگى باشد.» ذکر شده است
و برخى بر آن هستند كه اصل واژه «عيد» از «عادت» است. زيرا آنان (قوم) و فاميل و خانواده ها برگرد آمدن دور هم در آن روز عادت كردهاند.1
عید در اصطلاح
در لغتنامه تاج العروس درباره عيد آورده است: عيد در نزد عرب، زمانى است كه در آن شاديها و يا اندوه ها، باز مى گردد و تكرار مى شود.2
و در فرهنگ معين در اين باره آمده است: عيد، روز مباركى است كه در آن مردم جشن مى گيرند و شادى مى كنند و در اين روز به همديگر عيدى مى دهند از قبيل هديه، پول، خلعت.3
به روزهايى كه مشكلات از قوم و جمعيتى برطرف مى شود و بازگشت به پيروزيها و راحتى هاى نخستين مى كنند، عيد گفته مى شود.4
در لغت نامه دهخدا ذیل واژه عید آمده است: از آن رو به اين نام خوانده شده است كه هر سال شادى نوينى باز آرد.
عيد در روایات اسلامی
امام علی (ع)
امام علی (ع) هر روزى كه در آن روز، معصيت خدا نشود و گناهى انجام نگيرد، آن روز را عيد خوانده است.
«كل يوم لا يعصى الله تعالى فيه فهو يوم عيد»
و اين فرمايش اميرمومنان(ع) اشاره به اين موضوع دارد كه عید؛ روز ترك گناه، روز پيروزى و پاكى و بازگشت به فطرت نخستين است.5
از «سويد بن عفله» نقل شده است كه گفت: در روز عيد بر اميرالمومنين(ع) وارد شدم و ديدم كه نزد حضرت نان گندم و خطيفه (نان شيرمال) و ملبنه (حلوا شكرى) است. پس به آن حضرت عرض كردم:روز عيد و خطيفه؟!
حضرت فرمود: «انما هذا لمن عيد من غفرله»؛ اين عيد كسى است كه آمرزيده شده است.6
در خبر است: چيزى به رسم هديه نوروزى خدمت اميرالمومنين(ع) تقديم شد، حضرت پرسيد: اين چيست؟ عرض كردند: يا اميرالمومنين! امروز نوروز است. فرمود: هر روز را براى ما نوروز سازيد.7
امام زین العابدین (ع)
امام زین العابدین(ع) فرمود: «همه شما باید در روز عید زینت و غسل و آرایش كنید و از دعاهای وارد شده آن روز به قدر توان بخوانید و مبادا كاری كنید كه چهره ظاهری شما زیبا و عمل شما زشت باشد.» 8
امام باقر(ع)
امام باقر(ع) در مورد « خذوا زینتكم» در آیه 31 اعراف می فرماید : «یعنی لباس هایی را كه به آنها خود را زینت می كنید در روزهای عید و جمعه برای نماز بپوشید.»9
امام صادق(ع)
امام صادق(ع) به يكى از اصحابش به نام معلى بن خنيس در باره عيد نوروز فرمود:
«ان يوم النيروز هواليوم الذى اخذ فيه النبى(ص) لاميرالمومنين(ع) العهد بغديرخم… و هواليوم الذى ظفرفيه باهل النهروان… و هواليوم الذى يظفرفيه قائمنا اهل البيت».10
نوروز، روزى است كه پيامبراكرم (ص) در غديرخم براى ولايت اميرالمومنين(ع) از مردم پيمان گرفت؛ روزى است كه آن حضرت بر خوراج نهروان پيروز شد و روزى است كه قائم ما اهل بيت(عليهم السلام) ظهور خواهد كرد.
امام كاظم(ع)
در بحارالانوار روايت ذيل آمده است: « ان المنصور تقدم الى موسى بن جعفر (ع) بالجلوس للتهنيه فى يوم النيروز و قبض ما يحمل اليه….»11
منصور دومين خليفه عباسى به امام كاظم(ع) پيشنهاد كرد عيد نوروز جلوس نمايد تا مردم نوروز را به او تبريك گويند و هداياى آنها را دريافت نمايد… و امام(ع) با اكراه پذيرفت.
بنابراين عيد نوروز مانند بسيارى از سنت هاى ملى كه با شئون اسلامى مخالفتى نداشته است، پس از اسلام در ميان ايرانيان باقى مانده است.
عید در قرآن
لفظ عيد تنها يك مرتبه در قرآن كريم آمده؛ آنجا كه حضرت عيسی (عليه السلام) رو به خداوند میكند و متواضعانه و خاشعانه خدا و پروردگارش را صدا می زند، آنگاه از هستی بخش مائده و آيتی درخواست میكند. آيت و مائده‌ای كه بر آنان و ديگران در تمام دوران‌ها عيد باشد.
«قال عيسی بن مريم اللهم ربنا انزل علينا مائده من السماء تكون لنا عيداً لاولنا و آخرنا و آيه منك و ارزقنا و انت خيرالرازقين»12
عيسى بن مريم گفت: خداوندا! پروردگار! براى ما از آسمان مائدهاى بفرست كه هم عيدى براى اولين و آخرين ما و هم حجّت و نشانهاى از تو باشد، و به ما روزى بخش كه تو بهترين روزى دهندگانى13
گوينده كلام حضرت عيسی (ع) است كه از مادری پاك و پاك دامن، مادری كه اسوه و الگوی زنان است به دنيا آمد. شخصيتی كه نام مباركش بيست و پنج بار در قرآن ذكر شده و به طور مفصل از او و اوصاف او سخن به ميان آمده است. شخصيتی كه در همان حال تولدش به قدرت و اذن خدا سخن گفت و از همان ابتدای ولادتش به مقام نبوت رسيد، از مقربان درگاه خداوند عالم و از راهنمايان توحيد و دارای جاه و شرف در دنيا و آخرت شد.
چنين فردی به خداوند متعال عرضه می‌دارد كه «اللهم ربنا» ای خداوند ما و ای پروردگار ما. به دو اسم خدا را می خواند كه بيانگر اوج خشوع در برابر خالق هستی بخش و پروردگار جهانيان است و به طرزی شايسته در پيشگاه خداوند عالم عرض حاجت میكند؛ حاجتی كه برای هدايت است. حاجتی كه از آسمان نازل می‌شود و آن خوان و طبقی از غذاهای بهشتی است.
راغب اصفهانی می‌گويد: «مائده طبق و خوانی است كه در آن طعام باشد كه هم به آن طبق و هم به طعام مائده گفته می شود.»
بنابراين، عيد در اين آيه اشاره دارد به نزول يك بركت آسمانی در پوشش طبق يا طبق‌هايی از طعام و خوردنی ؛ البته نه فقط به جهت خوردن كه برای هدايت و اطمينان قلب حاصل كردن به وعده‌های خداوند عالم. لذا در ادامه عرض میكند كه اين مائده را می‌خواهم كه برای اول و آخر ما عيدی باشد.
عيدی كه ما را به اصل‌مان برگرداند، عيدی كه به ما اطمينان قلب دهد، عيدی كه به ما علم و آگاهی دهد تا بتوانيم با آن راه را از چاه تشخيص دهيم و در صراط مستقيم قرار بگيريم، عيدی كه ما را متوجه تو گرداند و بس و عيدی كه از جانب تو باشد نه صرف يك خوردنی. لذا در ادامه عرضه می دارد «و آيهً منك» و نشانه‌ای از جانب تو باشد. آری عيدی می خواهم كه تو را در آن ببينم، عيدی كه مرا از رنج درآورد و به سعادت برساند، «و ارزقنا و انت خيرالرازقين» و به ما روزی ده كه تو بهترين روزی دهندگانی.
و اين عيدی به ما داده نمی‌شود مگر در سايه اطاعت خالق زيبا آفرين و اينكه می‌بينيد اعياد اسلامی همگی بعد از يك دوره عبادت و تلاش و مجاهدت در راه خداست به همين سبب است. عيد فطر بعد از يك ماه روزه، عيد قربان بعد از مناسك حج، عيد غدير بعد از بيست و سه سال تلاش و مجاهدت و بيان اسلام و احكام آن در تمام ابعاد به عنوان دينی كامل و غدير كه كامل كننده و اتمام آن است. و عيد جمعه كه بعد از يك هفته تلاش و كسب روزی حلال است. و چه زيباست كه در تمام اين اعياد مبارك شكری خاص قرار داده شده و آنهم «نماز». نماز عيد فطر، قربان، غدير و جمعه.
پس اين اعياد منحصر به اين چهار عيد اكبر نيست بلكه هر جا خداوند عالم به ما عنايتی كند و نعمت و نشانه‌ای برايمان بفرستد، عيد ماست و شكرش واجب كه؛ شكر نعمت، نعمتت افزون كند / كفر نعمت، از كفت بيرون كند.
و اين است معنای كلام حضرت علی (ع) كه؛ «هر روز كه خداوند را نافرمانی نكنند آن روز عيد است.»
و مبادا كه عيدمان رنگ و بوی شكرگذاری به درگاه خالق زيبا آفرين نداشته باشد. مبادا كه عيدمان را با غفلت از خداوند عالم به عزا تبديل كنيم. مبادا كه عيدی داشته باشيم كه لهو و لعب آدابش باشد.
عيد نوروز و آداب آن
مفاتيح‌الجنان شيخ قمی، روايتی از معلی بن خنيس را درباره نوروز ذكر كرده است كه اعمال اين روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. در بحارالانوار مجلسی روايات معلی بن خنيس را به تفصيل آورده است. در آن روايات به فضيلت و برتری اين روز نسبت به ساير ايام بسيار پرداخته است و يكی از روايات مفصل معلی بن خنيس، نوروز را اين گونه تجليل كرده است: نوروز روزی است كه كشتی نوح بر كوه جودی قرار گرفت، روزی است كه جبرئيل بر نبی (ع) نازل شد، روزی است كه رسول اكرم (ص) علی (ع) را بر دوش كشيد تا بت‌های قريش را از بالای كعبه رمی كند، روزی است كه نبی (ع) به وادی جن رفت و از ايشان بيعت گرفت، روزی است كه برای علی (ع) ازمردم بيعت گرفت (غديرخم)، روزی است كه قائم آل محمد (عج) ظهور خواهد كرد و روزی است كه امام عصر (عج) بر دجال پيروز خواهد شد.14
و اما روايت خنيس به نقل از امام صادق (ع) اينچنين است: فرمود: «چون نوروز شود، غسل كن و پاكيزه‌ترين جامه‌های خود را بپوش و به بهترين بوی‌های خوش خود را معطر گردان. پس چون از نمازهای پيشين و پسين و نافله‌های آن فارغ شدی، چهار ركعت نماز بگذار يعنی هر دو ركعت به يك سلام و در ركعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر (انا انزلناه) و در ركعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل يا ايها الكافرون و در ركعت سوم بعد از حمد، ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز به سجده شكر برو و اين دعا را بخوان :اللهم صل علی … و بسيار بگو يا ذالجلال والاكرام.»15
همان‌طور كه مشاهده می‌شود، اين روز نيز چون اعياد اسلامی با غسل كردن، پوشيدن جامه نو و معطر گرديدن به بوی‌های خوش و روزه داشتن آغاز می شود، ضمن آنكه نمازی مشابه نمازهای ساير اعياد اسلامی دارد.
پی نوشت ها :
1- لسان العرب، ابن منظور، ج 3، ص 319
2- همان، ج 8، ص 43
3- فرهنگ معين
4- تفسير نمونه، ج 5، ص 131
5- همان، ج 5، ص 131.
6- بحارالانوار، ج 40، ص 326
7- وسائل الشيعه، ج 12، ص 214
8- مستدرك الوسائل، میرزا حسین نوری ، ج ۶، ص ۱۵۰
9- وسائل الشیعه، همان، ج ۵، ص 15
10- بحارالانوار، ج 56، ص 119
11- همان، ج 98، ص 419
12- سوره مبارکه مائده، آیه 114
13- ترجمه قرآن، ابوالفضل بهرام پور
14- بحارالانوار، ج 56، ص 119
15- مفاتیح الجنان
گردآورنده : روح اله باقری