چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) به سبب اهمیتی که در عقاید و تاریخ اسلام داشته، همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران اسلامی بوده است. به این سبب، هم‌اکنون شاهد طیف وسیعی از تولیدات علمی درباره ابعاد و ساحت‌های گوناگون این موضوع هستیم. این آثار از سویی از نقطه‌نظر الهی و تاریخی، ویژگی‌ها و خصوصیات این روز و اعمال و مسائل مربوط به آن را مورد توجه قرار داده و از سوی دیگر، با رویکردی اجتماعی و به طور عمده مردم‌شناختی، سعی داشته تا شناختی از مراسمی که در این روز برگزار می‌شود، ارائه کند.
در این مأخذشناسی، منتخبی از آثار و پژوهش‌ها در این‌باره را گرد آورده‌ام. از این‌رو باید گفت که این مأخذشناسی را هرگز نمی‌توان اثری جامع در شناخت ادبیات علمی تولید شده در این مورد دانست. همین‌طور از اشاره به چاپ‌های مختلف یک اثر ـ جز آنکه چاپ بعدی دارای ویژگی خاصی باشد ـ صرف‌نظر کرده‌ام. علاوه بر آن، ثبت اثر به صورت کتاب را نسبت به ثبت همان اثر به صورت مقاله در صورتی که پیش از چاپ به صورت کتاب، به عنوان مقاله چاپ شده باشد، ترجیح داده‌ام. نیز تنها کتاب‌ها و مقالاتی را که درباره این موضوع نوشته شده بوده گرد آورده‌ام (یک نمونه استثنایی شامل فیلمی مستند هم در این مأخذشناسی وجود دارد.) مهم‌ترین بررسی‌ها و نقدها درباره برخی آثار منتشره نیز آمده است. آثار این مأخذشناسی بیشتر به زبان فارسی و گاهی به زبان عربی است. هرجا توضیحی لازم بوده، در پایان هر جزء این مأخذشناسی اضافه شده است. برای سهولت کار محققان و علاقه‌مندان، کل آثار درباره اربعین شهادت امام حسین (ع) را به دو بخش آثار در حوزه الهیات، تاریخ و ادبیات و حوزه علوم اجتماعی تقسیم کرده‌ام. در پایان امیدوارم این اثر بتواند زمینه را برای افزایش پژوهش‌ها درباره اربعین حسینی به مقداری ولو اندک بگشاید.
آثار در حوزه الهیات، تاریخ و ادبیات
ارب‍اب ق‍م‍ی، م‍ح‍م‍دب‍ن محمدتقی، الارب‍ع‍ی‍ن ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی‍ه، تهران، اس‍وه، ۱۳۷۹، ص۳۵۰ .
پ‍ورام‍ی‍ن‍ی، م‍ح‍م‍دام‍ی‍ن، اربعین حسینی: پژوهشی در بازگشت اه‍ل ب‍ی‍ت (ع) از ش‍ام به کربلا، قم، حسین (ع)، ۱۳۸۲، ص۱۲۴.
جعفریان، رسول، « پژوهش پ‍ی‍رام‍ون اربعین امام حسین (ع)»، ق‍دس، ۲۲ فروردین ۱۳۸۳، ۱۰ص.
جعفریان، رسول، « چهل روز اش‍ک و آه مهر و س‍پ‍ه‍ر»، رسالت، ۲۳ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت ۱۳۸۰، ص۶.
جعفریان، رسول، « دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، رسالت، ۱۷ اسفند ۱۳۸۵، ص۱۷.
جعفریان، رسول، « ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن اربعین»، رسالت، ۲۴ خرداد ۱۳۷۷، صص۵ و ۱۱.
جعفریان، رسول، «جایگاه اربعین در فرهنگ شیعی و عاشورا: در گفت‌وگو با استاد رسول جعفریان …»، رسالت، ۸ اسفند ۱۳۸۶، ص۶ .
ج‍وادی‌آم‍ل‍ی، ع‍ب‍دالله، « اس‍رار م‍ع‍ن‍وی اربعین حسینی»، اطلاع‍ات، ۲۷ اسفند ۱۳۸۴، ص۶.
حسینی طهرانى، سیدمحمدمحسن، اربعین در فرهنگ شیعه، قم، عرش اندیشه، ۱۳۸۵، ص۱۱۷.
رنجبر، محسن، «پژوهشی در اربعین حسینی علیهالسلام»، تاریخ در آیینه پژوهش ، شماره ۵، بهار ۱۳۸۴، صص۱۵۷-۱۹۲.
سبحانی‌نیا، محمدتقی، « تحقیقی درباره اربعین حسینی»، تاریخ در اینه پژوهش، شماره ۶ ، تابستان ۱۳۸۴، صص۱۴۷ – ۱۸۲.
سورى, محمود، «اربعین حسینی و روز زیارتی حضرت اباعبدالله الحسین (ع)»، گلبرگ معرفت ، شماره ۷۳، فروردین ۱۳۸۵، صص۳۶-۴۰.
ش‍م‍س، م‍ح‍م‍دج‍واد، « ت‍أم‍ل‍ی تاریخی ـ تحقیقی در ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن اربعین امام حسین (ع)»، س‍روش، س‍ال ۱۹، شماره ۸۴۱، خرداد ۱۳۷۶، صص۲۲ ـ ۲۵.
اح‍م‍دی ف‍ق‍ی‍ه، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن، زیارت اربعین: اینه ع‍رف‍ان و ای‍ت ای‍م‍ان، قم، دارال‍ت‍ف‍س‍ی‍ر، ۱۴۲۳ق. ،ص ۴۸ .
ع‍ن‍اص‍ری، ج‍اب‍ر، « ت‍ج‍ل‍ی اربعین حسینی در دی‍وان برخی از ش‍ع‍رای ع‍اش‍ورای‍ی اردب‍ی‍ل »، آذرم‍ه‍ر، س‍ال ۴، شماره ۴۵، تیر ۱۳۷۴، ص۳.
فاضل، محمد، «تحلیل مبنای تاریخی اربعین حسینی»، رواق هنر و اندیشه، شماره ۱، خرداد ۱۳۸۰، ص۵-۳۲ .
ق‍اض‍ی طباطبایی، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی، تحقیق در باره روز اربعین حضرت سید الشهداء، تبریز، بی‌جا، ۱۳۵۲، ص۶۸۱ .
ویرایش دیگر :ق‍اض‍ی طباطبایی، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی، … تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء س‍لام‌ال‍ل‍ه علیه، [ویرایش دوم]، تبریز، بی‌تا، پانزده + ص۹۷۳.
چاپ اخیر :ق‍اض‍ی طباطبایی، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء (ع)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى،۱۳۸۵ ، ده + ص۴۷۸ .
این اثر بدون شک دقیق‌ترین، مستندترین و جامع‌ترین اثر در زمینی اربعین شهادت امام حسین (ع)، بازگشت کاروان اسرای اهل‌بیت (ع) و زیارت قبور شهدای کربلا در این روز است. از این رو، بهترین اثر منتشر شده در این زمینه است.
معرفی و توصیف
«اربعین سیدالشهداء (ع)»، خیمه، شماره ۴۰ و ۴۱، خرداد و تیر ۱۳۸۷، صص۳۶-۳۷ .
«کتاب تحقیق درباره اولین اربعین»، حوزه، شماره ۲، آذر ۱۳۶۲، صص۱۱۸-۱۲۳ .
«نگاهی به کتاب تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء (ع) »، کیهان فرهنگی ، شماره ۸، آبان ۱۳۶۳، ص۴۸ .
ک‍ام‍ران‍ی‍ان، ع‍ب‍اسع‍ل‍ی، « دی‍دگ‍اه‌های مختلف درباره اربعین»، کیهان، ۲۳ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت ۱۳۸۰، ص۶.
م‍ه‍اج‍ران‍ی، ع‍طاءال‍ل‍ه، « اربعین و بازگشت کاروان کربلا»، اطلاع‍ات،۲ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت ۱۳۸۲، ص۷.
محمدى، محمدابراهیم، «اربعین حسینی»، فرهنگ کوثر ، شماره ۶۴، دی ۱۳۸۴، صص۲۹-۳۵ .
م‍ح‍م‍دی‌‌ه‍م‍دان‍ی، اص‍غ‍ر، اربعین سید ش‍ه‍ی‍دان کربلا، تهران، گ‍ل‍زارک‍ت‍اب ، ۱۳۸۴، ص۹۶ .
مهدوی‌یگانه، مرتضی، اربعین و چهل درس از کاروان آزادی‌آفرین کربلا، تهران، جمهوری، ۱۳۸۷، ص۱۲۳.
نظرى، عبداللطیف، «اربعین نور: اربعین حسینی»، گلبرگ معرفت، شماره ۶۱، فرودین ۱۳۸۴، صص۴۹-۵۳ .
ن‍م‍ازی ش‍اه‍رودی، ح‍س‍ن، اربعین امام حسین علیهالسلام، تهران، دان‍ش‍وران، ۱۳۷۸، ص۱۶.
آثار در حوزه علوم اجتماعی (بیشتر مردم‌شناسی)
«اربعین»، ۱۳۴۹، کارگردان ناصر تقوایی، محصول سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، ۱۶ میلی متری، رنگی، ۱۸/۲۱ دقیقه
این فیلم مستند مراسم اربعین حسینی در بوشهر را نشان می‌دهد. نوحه‌خوان این دسته عزاداران «بخشو» نام دارد.
سینه‌زنی توسط هیئت عزاداران مسجد دشتی انجام می‌شود و سنج و دمام توسط هیئت عزاداران مسجد بهبهانی نواخته می‌شود.
معرفی و توصیف
«ص‍دای‍ی واح‍د از س‍ی‍ن‍ه‌ه‍ای‍ی ع‍اش‍ق»، ه‍م‍ش‍ه‍ری، ۲۱ خرداد ۱۳۷۴، ص۱۰.
ن‍ص‍ی‍ری، م‍ه‍دی، « مستند م‍ذه‍ب‍ی ک‍م داری‍م : با ن‍ی‍م نگاهی به مستند اربعین…»، ق‍دس، ۱۸ فروردین ۱۳۸۴، ص۴ .
ج‍لال‍ی، اح‍م‍د، « ظراف‍ت روح ای‍ران‍ی در ان‍طب‍اق م‍ذه‍ب و م‍ل‍ی‍ت : گفتاری در ب‍اب ت‍ق‍ارن ن‍وروز و اربعین»، ایران، ۲۷ اسفند ۱۳۸۴، ص۱۷.
«شیعیان زنگبار و مراسم اربعین»، وقف میراث جاویدان، شماره ۳۹-۴۰، مهر ۱۳۸۱، ص۹۱-۹۳ .